Join WhatsApp GroupJoin Now
Join Telegram GroupJoin Now

विलोम शब्द | Vilom Shabd in Hindi

Vilom Shabd in Hindi: हिन्दी व्याकरण की इस पोस्ट में विलोम शब्द नोट्स दिए गये है जो सभी परीक्षाओं के लिए बेहद ही उपयोगी एवं महत्वपूर्ण है विलोम शब्द के वस्तुनिष्ठ प्रश्नों एवं हिन्दी व्याकरण के अन्य टॉपिक के नोट्स के लिए पोस्ट के अंत में लिंक दिया गया है जिस पर क्लिक करके नोट्स प्राप्त कर सकते है vilom shabd, vilom shabd in hindi, विलोम शब्द, antonyms in hindi, hindi vilom shabd, vilom shabd hindi,

विलोम शब्द | Vilom Shabd in Hindi

विलोम शब्द :- विलोम शब्द का अर्थ होता है उल्टा, अर्थात उल्टा अर्थ रखने वाला शब्द। विलोम शब्द को विरुद्धार्थी शब्द या विपरीतार्थी शब्द भी कहा जाता है।
अर्थात :- “परस्पर विपरीत अर्थ रखने वाले शब्दों को विलोम शब्द / विरुद्धार्थी शब्द कहते हैं।” इन विपरीतार्थक शब्दों ( विरुद्धार्थी शब्द )की रचना कई प्रकार से होती है- कभी पूर्णतया कोई भिन्न शब्द विपरीत अर्थ में प्रयुक्त होता है और कभी मूल शब्द में ही उपसर्ग लगाकर विरोधी अर्थ देने वाला शब्द बना लिया जाता है।

वर्ण क्रमानुसार विलोम शब्द

( अ, आ)

शब्दविलोम शब्दशब्दविलोम शब्द
अंकुशनिरंकुशअकालसुकाल
अक्रुरक्रुरअकलुषकलुष
अग्रजअनुजअग्रिमअन्तिम
अचलचलअजलनिर्जल
अनंतअंतअतिअल्प
अथइतिअतुकान्ततुकान्त
अतिवृष्टिअनावृष्टिअनाहूतआहुत
अनुकूलप्रतिकूलअनुरक्तिविरक्ति
अनित्यनित्यअभिज्ञअनभिज्ञ
अर्पणग्रहणअपेक्षाउपेक्षा
अर्वाचीनप्राचीनअपकारउपकार
अवलम्बनिरालम्बअधमउत्तम
अवनतउन्नतअन्तरंगबहिरंग
अनाथसनाथअदेयदेय
अन्तरंगबहिरंगअंतरबाह्य
अंशतःपूर्णतःअल्पकालीनदीर्घकालीन
अल्पज्ञबहुज्ञअपेक्षितअनपेक्षित
अधुनातनपुरातनअधर्मसध्दर्म
अदोषसदोषअल्पायुदीर्घायु
अभ्यस्तअनभ्यस्तअनुरक्तविरक्त
असलीनकलीअरूचिसुरूचि
अज्ञविज्ञअपकारउपकार
अनागतआगतअनिष्टइष्ट
अस्तउदयअस्ताचलउदयाचल
अनातुरआतुरअनैतिहासिकऐतिहासिक
अपचारउपचारअवरोहआरोह
अमृतविषआगामीगत
आग्रहदुराग्रहअनुजअग्रज
आकर्षणविकर्षणअधिकन्यून
आलस्यस्फूर्तिअर्थअनर्थ
आदर्शयथार्थआयव्यय
आहारनिराहारआतुरशांत
आरोहअवरोहआचारअनाचार
आदत्तप्रदत्तआह्वानविसर्जन
आवृतअनावृतआद्रशुष्क
आच्छादितअनाछ्दितआधुनिकप्राचीन
आशिर्वादअभिशापआध्यात्मिकभौतिक
आस्थाअनास्थाओखलीमसूल
ओछागंभीरओजओजहीन
ओजस्विताओजहीनताओजस्वीओजहीन
ओटप्रकटओढनाबिछाना
ओतप्रोतविलगऔगतसुगत
औद्योगिकअनौद्योगिकऔपचारिकताअनौपचारिकता
औघरसुघरऔंधासीधा
औंधानासीधा करनाऔचकअक्सर
औचित्यअनुचित्यऔचकनियमित
औरतमर्दऔलादवालिद
औवलआखिरऔहातीविधवा
अज्ञविज्ञअतरंगबाहिरी
अघमउत्तमअंदरूनीबाहरी
अक्षमसक्षमअनभिज्ञअभिज्ञ
आंकुचनप्रसारणआरूढ़अनारूढ
अबलासबलाआमिषनिरामिष
औद्त्यअनौदत्यअवनतिउन्नति
अर्जनवर्जनअंगीकारअस्वीकार
अघअनघअन्तर्द्वन्द्वबहिर्द्वन्द्व

( इ, ई )

शब्दविलोम शब्दशब्दविलोम शब्द
इच्छाअनिच्छाइहलोकपरलोक
ईश्वरअनीश्वरईर्ष्याप्रेम
इष्टअनिष्टइधरउधर
इकट्ठाअलगइतिअथ
इंसाफगैर इंसाफइकहरादुहरा
ईदमुहर्रमईमानदारबेईमान
इसकाउसकायीशअनीश
ईषतअलमइच्छितअनिच्छित

( उ, ऊ )

शब्दविलोम शब्दशब्दविलोम शब्द
उत्कर्षअपकर्षउत्थानपतन
उद्यमीआलसीउर्वरऊसर
उधारनगदउत्कृष्टनिकृष्ट
उत्तमअधमउपस्थितअनुपस्थित
उचित्तअनुचितउषासंध्या
उग्रसौम्यउदारअनुदार
उपकारअपकारउन्नतिअवनति
उपयुक्तअनुपयुक्तउपायनिरुपाय
उत्तरायणदक्षिणायनउपचारअपचार
उन्नयनअवनयनउपयोगीअनुपयोगी
उष्णशीत , शीतलउदासप्रसन्न , प्रफुल्ल
उदितअस्तउच्चनिम्न
उपजीव्यउपजीवीउतीर्णअनुत्तीर्ण
उपकारकअपकारकउतारचढ़ाव
उदीचीप्रतीचीउपजाऊबंजर
उपार्जितस्वंयप्राप्तउत्पतननिपतन , अवतरण
उदात्तअनुदात्तउन्मूलनमुलन
उपयोगदुरूपयोगउपसर्गप्रत्यय
उतरदक्षिणउन्मीलननिमीलन
उपमेयअनुपमेयउपमाअनुपमा
उग्रसौम्यउदारकृपन
उदयाचलउस्ताचलउपभुक्तअनुपभुक्त
उत्तरार्धपूर्वार्द्धउन्मूलनरोपण

(ए, ऐ )

शब्दविलोम शब्दशब्दविलोम शब्द
एकताअनेकताएडीचोटी
एकलबहुलऐतिहासिकअनैतिहासिक
एकाग्रचंचंलऐश्वर्यअनैश्वर्य
एकत्रविकर्णएकअनेक
ऐहिकपारलौकिकएकांगीसर्वांगीण
ऐसावैसाऐक्यअनैक्य
एकमुखीबहुमुखीएकतंत्रबहुतंत्र

(ऋ )

शब्दविलोम शब्दशब्दविलोम शब्द
ऋजुवक्रऋजुवक्र
ऋतअनृतऋतअनृत
ऋणात्मकधनात्मक  

(क, ख, ग, घ)

शब्दविलोम शब्दशब्दविलोम शब्द
कृतज्ञकृतघ्नखेदप्रसन्नता
क्रयविक्रयकनिष्ठज्येष्ठ
कृषस्थूलकृष्णशुक्ल
कंकालशरीरकंगलाखुशहाल
कंजूसदानीकंटकपुष्प
कंठस्थविस्मरणकंपनस्थिर
कईएककगारमंझधार
कटराकटरीकटुतामधुरता
कटुक्तिसूक्तिकट्टरउदार
कठिनसरलकठोरकोमल
कडवामीठाकथनचुप्पी
कथ्यअकथ्यकद्रदाननाकद्र
कनिष्ठवरिष्ठकपटनिष्कपट
कपालपदकड़ामुलायम
कडाहकडाहीकमज्यादा
कमखर्चखर्चीलाकमीनाभला
करतलपदतलकरारबेकरार
कपूतसपूतकबूलनानकारना
कर्जदारमहाजनकर्ण कटुकर्ण प्रिय
कर्मशालाविश्रामशालाकर्मशीलकर्महीन
कलकलशांतकरीनाबेढंग
करुणनिष्ठुरकीर्तिअपकीर्ति
कृत्रिमप्राकृतकर्मण्यअकर्मण्य
कर्कशकोमल , मधुर , सुशीलकुरूपसुरूप, सुंदर
कोपकृपाक्रियाप्रतिक्रिया
क़ानूनीगैरकानूनीकिनाराबीच
कमीबेशीकामआराम
कालागोराकमजोरताकतवर, बलवान
काबिलनाकाबिलक्रेताविक्रेता
कायरनिडरक्रोधक्षमा
खरीदबिक्रीखलसज्जन
खद्यअखाद्यखिलनामुरझाना
खीजनारीझनाखंडनमंडन
खराखोटाखुशीगम
खुशनाखुश, गमगीन, दुखीखुलाबंद
खोलनाबांधनाखुशबूबदबू
खुशकिस्मतबदकिस्मतखुशनसीबबदनसीब
खगोलभूगोलकठिनाईसरलता
कभी-कभीअक्सरकेंद्रितविकेन्द्रित
करीबीदूर केखरीदनाबेचना
घटनाबढनागर्मठंडा
घृणाप्रेमगमनआगमन
गंभीरवाचालगीलासुखा
गहराछिछलागरलसुधा
गणतंत्रराजतंत्रगुणदोष
गद्यपद्यगर्मीसर्दी
गतआगतघातप्रतिघात
घनतरलगाँवशहर
गुणअवगुणगंदासाफ
गलतसहीगुप्तप्रकट
गुरुलघुगौरवलाघव
गोचरअगोचरग्राम्यनागर
गहराउथलगरीबअमीर
घरबाहरघाटाफायदा
गेयअगेयगृहीशिष्ट
गृहीतत्यक्तगगनपृथ्वी
गृहस्थसन्यासीग्राह्मत्याज्य
घरेलूबाहरीगाढ़ापतला, तनु
गूढ़प्रकटगडबडसही
गौणप्रमुख प्रधानग्रहणत्याग
ग्रासमोक्षगाड़नाउखाड़ना
गोरक्षकगोभक्षकघटावजोड़
घटियाबढ़ियागजबसामान्य
गठितअगठितगदरशांति
घंटाघण्टीघंटापल
घनेरानगण्यघमासानसामान्य
घाटीपर्वतघायलदुरुस्त
घमंडविनयघोषितअघोषित

(च, छ, ज, झ)   

शब्दविलोम शब्दशब्दविलोम शब्द
छूतअछूतछलीनिश्चल
चढ़ावउतारचरअचर
चलअचलचाहअनचाह
चिन्मयजड़, अचिन्मयचिरनवीन, अचिर
चिरन्तरनश्वरचेतनअचेतन
चोरसाधुचोरपुलिस
चंचलस्थिरचतुरमूर्ख
चाहाअनचाहाचालाकबेवकूफ
चुस्तढीलाचयअपचय
चिकनारुखड़ाचाँदनीअँधेरा
चमकदारचमकहीनचालूसुस्त, बंद
चिंतितनिश्चिंतचपलगंभीर
जागरूकउदासीनजन्ममृत्यु
जीवनमरणजंगमस्थावर
जटिलसरलजड़चेतन
ज्येष्ठकनिष्ठजलस्थल
जातीयविजातीयज्वारभाटा
जाग्रतसुषुप्तजीतहार
जातिकुजातिझूठसच
झोंपड़ीमहलजंगलीपालतू
जयपराजयज्योतितम
जल्लाददेवताजीनामरना
जमीनआसमानजनतासरकार
जराजवानीजीवात्मापरमात्मा
झूठासच्चाझगड़ामेल, मिलाप

(ठ, ड, ढ)

शब्दविलोम शब्दशब्दविलोम शब्द
ठंडागर्मठंडागर्म
ठोसतरलठोसतरल
डरपोकनिडर , साहसीडरपोकनिडर , साहसी

(त, थ,द, ध )

शब्दविलोम शब्दशब्दविलोम शब्द
तमज्योतितिमिरप्रकाश
तीव्रमंदतुकांतअतुकांत
तुच्छमहानतापशीत
तामसिकसात्विकतरलठोस
तरुणवृद्धतारीफशिकायत
तिक्तमधुरतीक्ष्णकुंठित
तटस्थपक्षपातीतृषातृप्ति
तपनठंडकदिनरात
दातायाचकदुर्लभसुलभ
दुत्कारस्वागतदयालुनिर्दयी
धीरअधीरदेवदानव
देवताराक्षसदेयअदेय
दुष्टसज्जनदेवत्वदानवत्व
दिवारात्रिदीर्घकायलघुकाय , कृशकाय , क्षीणकाय
देरसवेर , जल्दीदुराचारीसदाचारी
दंडपुरस्कारदूषितस्वच्छ
दुर्बलसबलदक्षिणउत्तर, वाम
द्रुतविलंबितदेशपरदेश, विदेश
दृढविचलितदृश्यअदृश्य
दोषगुणदुश्यकाव्यश्रव्यकाव्य
दीर्घह्स्वदासस्वामी
दानीकंजूसदुर्जनसज्जन
दुर्दांतशांतधरागगन

(न, प, फ, ब )

शब्दविलोम शब्दशब्दविलोम शब्द
न्यायअन्यायप्यारघर्णा
नूतनपुरातननिंदास्तुति
नखशिखनैसर्गिककृत्रिम
नश्वरसाश्वतनिकटदूर
निर्मलमलिननिरर्थकसार्थक
पापपुण्यपूर्णअपूर्ण
प्रत्यक्षपरोक्षप्रमुखसामान्य
पूर्ववर्तीपरवर्तीप्रवृतिनिवृति
पठितअपठितपरतंत्रस्वतंत्र
पक्षविपक्षपरमार्थस्वार्थ
प्रधानगौणपुष्टअपुष्ट
प्रतिकूलअनुकूलपूर्वपश्चिम
पतलामोटानिर्दयसदय
निषिद्धविहितनिष्कामसकाम
प्राचीननवीनप्राचीप्रतीची
प्रभुभृत्यपूर्ववर्तीपरवर्ती
पाश्चत्यपौवार्त्यनिजीसार्वजनिक
नकदउधारनियमितअनियमित
निश्चितअनिश्चितनिरक्षरसाक्षर
नूतनपुरातनप्रलयसृष्टि
पदोन्नतिपदावनतिप्रारम्भअंत
परकीयास्वकीयानागरिकग्रामीण
प्रभुदासनिर्लजसलज्ज
नगरग्रामनिदयसदय
निश्छलछलीनिषेधविधि
प्रात:सांयप्रमुखसामान्य
प्रारंभिकअंतिमपरार्थस्वार्थ
पुरुषस्त्रीप्रयोगअप्रयोग
प्रजाराजापात्रकुपात्र
प्रज्ञमूढ़परायाअपना
प्रशंसानिंदानमाजकलमा
नेमकुनेमनास्तिकआस्तिक 
नीरससरसपृथूतनु
प्राणनिष्प्राणपेटपीठ
पोषणशोषणफायदानुकसान
फलनिष्फलबंधनमुक्ति
बैरप्रीतिबालकवृद्ध
बहारपतझड़, खिजानबसानाउजाड़ना
बनानाबिगाड़नाबीमारनिरोग, स्वस्थ
बहिस्कारस्वीकार , अंगीकार  

(भ, म, य, र )

शब्दविलोम शब्दशब्दविलोम शब्द
मूकवाचालमौखिकलिखित
मितव्ययअपव्ययमोक्षबंध
भद्रअभद्रभावअभाव
मानवदानवमिलनविछोह
भूतभविष्यमनुष्यतापशुता
मिथ्यासत्यराजारानी, रंक
रातदिनयशअपयश
रुग्णस्वस्थरक्षकभक्षक
रहितसहितरात्रिदिवस
योगीभोगीरचनाविनाश
रतविरतराजतंत्रप्रजातंत्र
रिक्तपूर्णरंगीनरंगहीन

(ल, व )

शब्दविलोम शब्दशब्दविलोम शब्द
वृष्टिअनावृष्टिवरदानअभिशाप
विधिनिषेधविधवासधवा
लोभसंतोषविपन्नसंपन्न
विशुद्धदूषितविरोधसमर्थन
लौहस्वर्णवनमरु
विरहमिलनविशालकायलघुकाय
विश्वाससंदेहविवादनिर्णय
विशिष्टसाधारणविस्तारसंक्षेप
लघुगुरुलौकिकअलौकिक
लिप्तअलिप्तलुप्तव्यक्त
वसंतपतझड़विश्वासअविश्वास
विषमसमवीरकायर
विवेकअविवेकविशलेषणसंश्लेषण
विजयपराजयव्यवहारिकअव्यवहारिक
लहूपसीनालहलहानामुरझाना
लवलीनअमग्नलवणशर्करा
ललितकुरूपललाईसफेदी
ललचानात्यागनाललकारनापुकारना
ललकारपुकारललकनाविलगना
लघुताबडप्पनलग्नकुलग्न
लब्धप्रतिष्ठितछिन्नप्रतिष्ठलब्धअनुपलब्ध
लबालबखालीलहँगासाड़ी
लफंगाभला, शरीफलतिकापौधा
लताड़नाथापरानालतखोरभला
लड़ानामिलानालड़ाकासद्भावी
लड़ाईसुलहलड़नामिलना
लक्ष्यअलक्ष्यलक्षितार्थअभिधार्थ
लक्षितअलक्षितलक्षणाअभिधा
vilom shabd in hindi

(स, श, श्र, ष )

शब्दविलोम शब्दशब्दविलोम शब्द
सहयोगअसहयोगस्त्रीपुरुष
सोत्साहनिरुत्साहपराधीनस्वाधीन
सजीवनिर्जीवसुगंधदुर्गंध
संक्षेपविस्तारसरसनीरस
सौभाग्यदुर्भाग्यसगुणनिर्गुण
शुष्कआद्रशयनजागरण
शीतउष्णसक्रियनिष्क्रिय
सफलअसफलसज्जनदुर्जन
शुभअशुभशासकशासित
शुचिअशुचिशोषणपोषण
समासव्याससम्पदविपद
स्थावरजंगमस्वकीयापरकीया
संगतअसंगतश्वेतश्याम
सदाशयदुराशयसपूतकपूत
समाजव्यक्तिससीमअसीम
संकीर्णउदारश्रीगणेशइतिश्री
श्रद्धाअश्रद्धासभ्यताबर्बरता
संगतअसंगतसंगअसंग
सुलझावउलझावस्थूलसूक्ष्म
सहसकठिन  

(ह, क्ष, त्र, ज्ञ)

शब्दविलोम शब्दशब्दविलोम शब्द
हारजीतहानिलाभ
हर्षशोकक्षणिकशाश्वत
हास्यरुदनक्षमअक्षम
क्षरअक्षरक्षुद्रमहान
क्षम्यअक्षम्यक्षमादंड
क्षणिकशास्वतक्षरअक्षर
ह्स्वदीर्घहितअहित
हिंसाअहिंसा  
विलोम शब्द वस्तुनिष्ठ प्रशनोतर – Click Here
हिन्दी व्याकरण टॉपिक वाइज़ नोट्स – Click Here

Leave a Comment